Κυριακή 28 Απριλίου 2013

Μ’ αφορμή την προβολή του RICHARD WAGNER – Ίνδαλμα του ΧΙΤΛΕΡ και ολόκληρης της ναζι-φασιστικής περιόδου της χιτλερικής Γερμανίας

rizos20130316-17

Οι σοσιαλδημοκράτες ηγέτες του «Κ»ΚΕ: ταλαντούχοι πλασιέ και διαφημιστές υπεραντιδραστικών διανοητών

Συστηματική και επικίνδυνη πλύση εγκεφάλου της ανυποψίαστης Νεολαίας απ’ τις στήλες του «Ριζοσπάστη»

Μ’ αφορμή την προβολή του RICHARD WAGNER – Ίνδαλμα του ΧΙΤΛΕΡ και ολόκληρης της ναζι-φασιστικής περιόδου της χιτλερικής Γερμανίας

Στο χώρο της ηγεσίας του σοσιαλδημοκρατικού χρουστσοφικού «Κ»ΚΕ, τις τελευταίες δεκαετίες, δεν κυριαρχούν μόνο θρησκευτικές νέο-«ορθόδοξες» απόψεις, ρατσιστικές, εθνικιστικές κλπ., αλλά κατά καιρούς προβλήθηκαν και προβάλλονται-διαφημίζονται απ’ τις στήλες του «Ριζοσπάστη» υπεραντιδραστικοί διανοητές που ανήκουν στα ιρασιοναλιστικά ρεύματα Ρομαντισμού-Νιτσεϊσμού – δυο αντιδραστικά ρεύματα που γονιμοποίησαν πλούσια τη διαμόρφωση και ανάπτυξη των Ναζι-φασιστικών απόψεων – που οι εκπρόσωποί τους αποτέλεσαν ιδεολογικο-πολιτικούς πρόδρομους των υπεραντιδραστικών αυτών απόψεων, αλλά διαφήμισαν και φασίστες θεωρητικούς του 20ου αιώνα όπως τον Oswald Spengler μέχρι ακόμα και το γάλλο ναζι-φασίστα και συνεργάτη των γερμανικών κατοχικών χιτλερικών στρατευμάτων και δωσίλογο Maurice Blanchot, με τελευταίο πρόσφατα το ΙΝΔΑΛΜΑ του Χίτλερ Richard Wagner (Fr.Nietzsche, «Ρ» 30/6/2004, σελ.24, Novalis, «Ρ» 21/6/2009 ένθετο, σελ.6, ο γνωστός φασίστας Oswald Spengler, «Ρ» 13/6/2004 ένθετο, σελ.6, 30/1/2005 ένθετο σελ. 6, 18/9/2005 ένθετο, σελ.6, 12/2/2012 ένθετο, σελ.6, ναζι-φασίστα και δωσίλογο Maurice Blanchot, «Ρ»27/3/2005, σελ.6, Richard Wagner, «Ρ» 16/3/2013, σελ.2). Έτσι δεν εκπλήσσει μα προπαντός δεν ήταν καθόλου τυχαία η υποδοχή «μετά βαΐων και κλάδων» των χιτλερικών ναζι-φασιστικών αποβρασμάτων της «Χρυσής Αυγής» στη «Χαλυβουργική» απ’ τους ρεφορμιστές ηγέτες των ΠΑΜΕ-«Κ»ΚΕ.

Η πολεμική αντιπαράθεση με τα υπεραντιδραστικά ρεύματα Ρομαντισμού-Νιτσεϊσμού και τους εκπροσώπους τους δεν έχει απλά ιστορικό χαρακτήρα αλλά κύρια και πρωταρχικά επίκαιρο χαρακτήρα γιατί αυτά συνδέονται:

Πρώτο, με τη σημερινή αναβίωση θρησκευτικών, ρατσιστικών, εθνικιστικών-σοβινιστικών, φασιστικών και ναζι-φασιστικών απόψεων και την αποτελεσματική καταπολέμησή τους απ’ τους επαναστάτες κομμουνιστές και αντιφασίστες,

Δεύτερο, με τη σημερινή παραπλανητική «αντικαπιταλιστική» προπαγάνδα των ανοιχτά ναζι-φασιστικών Οργανώσεων («ΛΑΟΣ»-«Χρυσή Αυγή», κλπ.) που αντλούν τις απόψεις τους απ’ το οπλοστάσιο των παραπάνω ιδεολογικο-πολιτικών ρευμάτων,

Τρίτο, με τη μεγαλύτερη ή μικρότερη επίδραση που ασκείται και στα μεγαλοαστικά κόμματα (μοναρχοφασιστική ΝΔ-«Ανεξάρτητοι Έλληνες»-ΠΑΣΟΚ, κλπ.) αλλά και στα σοσιαλδημοκρατικά χρουστσοφικά κόμματα («Κ»ΚΕ-ΣΥΝ-ΔΗΜΑΡ, κλπ.),

Τέταρτο, συνδέεται τέλος με το μεγάλο πρόβλημα της παλινόρθωσης του καπιταλισμού στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες και τον προδοτικό αντεπαναστατικό ρόλο των Χρουστσο-Μπρεζνιεφικών κομμάτων τα οποία δεν πρόδοσαν μόνο την επανάσταση και τον κομμουνισμό αλλά στο σύνολό του τον επαναστατικό μαρξισμό δηλ. το λενινισμό-σταλινισμό, δεν εγκατέλειψαν μόνο τις μαρξιστικές εκτιμήσεις-θέσεις των κομμουνιστών για το χαρακτήρα αυτών των υπεραντιδραστικών ρευμάτων μα ακόμα χειρότερα προχώρησαν και στην ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ αυτών των υπεραντιδραστικών ρευμάτων στις χώρες τους, εγκαταλείποντας έτσι και την ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΙΚΗ στάση, πράγμα που δεν έπραξαν αστοί αντιφασίστες διανοητές και πολιτικοί.

Η παρακάτω αναγκαστικά συντομότατη – λόγω χώρου – αναφορά σε σειρά τόσο μεγάλων και εξαιρετικά σύνθετων ζητημάτων είναι ταυτόχρονα και ελλιπέστατη, επειδή σ’ αυτή δεν περιέχεται ολοκληρωμένη αντίκρουση- ανασκευή των αντιδραστικών για την εποχή τους απόψεων αλλά και υπεραντιδραστικών για ΣΗΜΕΡΑ – μια περίοδο βαθιάς και ολόπλευρης κρίσης του καπιταλιστικο-ιμπεριαλιστικού συστήματος – απόψεων, ΑΚΡΙΒΩΣ επειδή τροφοδότησαν τον περασμένο αιώνα αλλά και τώρα τροφοδοτούν την επικίνδυνη αναβίωση και διάδοση του εθνικισμού-σοβινισμού, ρατσισμού, αντισημιτισμού, του φασισμού και του ναζι-φασισμού, σε μικροαστικά αλλά και σε πλατιά λαϊκά στρώματα, κυρίως στο χώρο της Νεολαίας, που τις τελευταίες δεκαετίες βομβαρδίζεται συνεχώς με πληθώρα εκδόσεων-μεταφράσεων έργων αυτών των υπεραντιδραστικών διανοητών (Nietzsche, Novalis, Spengler, κλπ.), που από άγνοια φαντάζουν ακίνδυνοι, και μάλιστα ακόμα χειρότερα «προοδευτικοί», με την απλόχερη βέβαια συνδρομή και την προπαγάνδα της Χρουστσο-Μπρεζνιεφικής σοσιαλδημοκρατίας («Κ»ΚΕ, κλπ.) που εδώ μας αφορά.

Η συντομότατη και ελλιπέστατη αυτή αναφορά έχει επομένως περιορισμένο χαρακτήρα με δυο κύριους στόχους: πρώτο, να διαπιστωθεί και να υπογραμμιστεί με έμφαση το μέγεθος της αντιδραστικότητας και η επικινδυνότητα των απόψεων αυτών των υπεραντιδραστικών διανοητών και το μεγάλο κίνδυνο που διατρέχει η ανυποψίαστη και απληροφόρητη Νεολαία, δεύτερο, να αποκαλυφθεί ο προδοτικός ρόλος, πέρα απ’ την πλήρη εγκατάλειψη του επαναστατικού μαρξισμού των ΜΑΡΞ-ΕΝΓΚΕΛΣ-ΛΕΝΙΝ-ΣΤΑΛΙΝ, των σοσιαλδημοκρατών-τροτσκιστών ηγετών του χρουστσοφικού «Κ»ΚΕ ως διαφημιστών, προπαγανδιστών και υπερασπιστών αυτών των όχι απλά αντιδραστικών μα υπεραντιδραστικών διανοητών.

***

ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΟΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ (Novalis-Schlegel,κλπ.)

Το αντιδραστικό ιρασιοναλιστικό ρεύμα του Γερμανικού Ρομαντισμού, χωρίς αμφιβολία, δεν μπορεί παρά να χαρακτηριστεί ως ένα φεουδαρχικό ρεύμα. Δεν είναι ένα ιδεολογικο-πολιτικό «αστικό» ρεύμα όπως διαφημίζεται-προβάλλεται από διάφορους παραδοσιακούς αστούς απολογητές του αλλά και όλους τους ρεβιζιονιστές με κορυφαία περίπτωση τον GEORG LUKACS (13.4.1885-4.6.1971) που από παλιότερα (1933) είχε αμφισβητήσει ευθέως το φεουδαρχικό χαρακτήρα του Γερμανικού Ρομαντισμού, βαφτίζοντάς τον «αστικό ρεύμα»1) – αντιμαρξιστική θέση που δυστυχώς είχε γίνει άκριτα αποδεκτή και από κάποιους μαρξιστές κατά την περίοδο της επαναστατικής Γ΄ Κομμουνιστικής Διεθνούς. Αργότερα, τη Χρουστσο-Μπρεζνιεφική περίοδο – περίοδο πλήρους παλινόρθωσης του καπιταλισμού στη Σοβιετική Ένωση κλπ. – η αντιμαρξιστική αυτή θέση κυριάρχησε οριστικά σ’ ολόκληρη τη χρουστσοφική σοσιαλδημοκρατία σε διεθνή κλίμακα. Ενδεικτικά ας αναφερθούν μόνο δυο περιπτώσεις: στα κείμενα της «επιστημονικής Λογοτεχνικής Συνόδου» της Λειψίας-DDR (2-4 Ιούλη 1962) για το Ρομαντισμό, μεταξύ πολλών άλλων, αναφέρεται επίσημα πλέον: «χωρίς αμφιβολία ο Ρομαντισμός δεν μπορεί να θεωρηθεί πλέον ως απλά σκοταδιστικό κίνημα. Είναι μια ορισμένη ιστορική φάση του αστικού κινήματος χειραφέτησης». Και αλλού: «το ρομαντικό ρεύμα της Λογοτεχνίας είναι πέρα για πέρα αστικό φαινόμενο»2). Η άλλη είναι εκείνη του γηραιού χρουστσοφικού αντισταλινικού σοσιαλδημοκράτη θεωρητικού του D«K»P Robert Steigerwald: «ο ρομαντισμός είναι ως προς την ουσία του αστικός» 3).

Όμως ιδεολογικά και πολιτικά ο Γερμανικός Ρομαντισμός ήταν, αντίθετα, ένα φεουδαρχικό ρεύμα, οι δε εκπρόσωποι του ήταν ιδεολόγοι και υπερασπιστές, στην εποχής τους, ενός φεουδο-απολυταρχικού καθεστώτος, φεουδαρχικοί αντίπαλοι του καπιταλισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, υπερασπιστές της Καθολικής εκκλησίας και της διαβόητης «Ιεράς Συμμαχίας» 4) και του ηγεμόνα, υπουργού των Εξωτερικών της Αυστρίας Μέττερνιχ, που αναπολούσαν και εξιδανίκευαν το φεουδαρχικό Μεσαίωνα. Σε φιλοσοφικό επίπεδο υπήρξαν σφοδροί πολέμιοι του ρασιοναλισμού (=ορθολογισμού) ως ιδεολογίας της περιόδου του Διαφωτισμού.

Aυτός o «αντικαπιταλισμός» των γερμανών Ρομαντικών δεν είχε καθόλου, ούτε για την εποχή του, προοδευτικό χαρακτήρα: υπέκρυπτε την υπεράσπιση της φεουδαρχίας. Ήταν μια κριτική από Δεξιά σκοπιά στον τότε ανερχόμενο καπιταλισμό, γιατί δεν είχε ως σκοπό την αλλαγή των ξεπερασμένων πια κοινωνικο-οικονομικών σχέσεων αλλά αντίθετα επεδίωκε, άμεσα-έμμεσα τη διατήρηση και διαιώνιση του παρακμασμένου και καταδικασμένου ιστορικά σε εξαφάνιση φεουδαρχικού οινονομικο-κοινωνικού Σχηματισμού – άμεσα με τις υστερικές «κραυγές» για επιστροφή στη μεσαιωνική βαρβαρότητα, την απροσχημάτιστη στήριξη της φεουδαρχικής Παλινόρθωσης (1815-1830) και της «Ιεράς Συμμαχίας», έμμεσα με τη στροφή στο λεγόμενο «εσωτερικό κόσμο» και τα ένστικτα, την ωραιοπάθεια και μυστικοπάθεια, τη θεοποίηση του ερωτισμού, το σκοταδισμό και τη θρησκοληψία, τον ακραίο υποκειμενισμό, κλπ., και προπαντός την ισχυρή βιολογικοποίηση της έννοιας «λαός», που όλα μαζί κατέληξαν στο εθνικιστικό παραλήρημα της «ιερής» αποστολής του Υπερανθρώπου, του «ξανθού κτήνους» της ναζι-φασιστικής Χιτλερικής περιόδου μ’ όλες τις τραγικές συνέπειες και τα αμέτρητα δεινά για το γερμανικό προλεταριάτο και το λαό αλλά και τους άλλους λαούς. Είναι σημαντικό να υπενθυμιστεί ότι ο γερμανικός ιμπεριαλισμός χρησιμοποίησε ανέκαθεν συστηματικά την «αντικαπιταλιστική» δημαγωγία και ο προερχόμενος ως κληρονομιά απ’ τον αντιδραστικό γερμανικό Ρομαντισμό «αντικαπιταλισμός» ήταν πάντα το προτιμητέο όπλο του στην ιδεολογική του πάλη. Η «αντικαπιταλιστική» δημαγωγία βρίσκει τη συνέχειά της στις σημερινές ναζι-φασιστικές Οργανώσεις που χρησιμοποιούν πλατιά και συστηματικά την επικίνδυνη για την εργατική τάξη και τους λαούς «αντικαπιταλιστική» δημαγωγία.

Ορθά ο HEINRICH HEINE (13.12.1797-17.2.1856) σημείωνε στο έργο του «Die romantische Schule» (1833) ότι οι ποιητές της Ρομαντικής Σχολής «δραπέτευσαν από το παρόν προς το παρελθόν και προσπάθησαν να παλινορθώσουν το Μεσαίωνα» 5) .

Οι εκπρόσωποι του Γερμανικού αντιδραστικού Ρομαντισμού αγωνίστηκαν – στην περίοδο του περάσματος απ’ τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό – να επιστρέψει η Ευρώπη στο «μεγάλο διεθνές κέντρο του φεουδαρχικού συστήματος που ήταν η Ρωμαϊκή-Καθολική Εκκλησία. Αυτή συνένωνε ολόκληρη τη φεουδαρχοποιημένη δυτική Ευρώπη, παρόλους τους εσωτερικούς πολέμους, σε ένα μεγάλο πολιτικό Σύνολο, το οποίο βρίσκονταν σε αντίθεση τόσο με τον σχισματικό Eλληνικό όσο και με το Μωαμεθανικό κόσμο. Αυτή τύλιγε τους φεουδαρχικούς δεσμούς με το φωτοστέφανο της θεϊκής ευλογίας. Είχε οργανώσει τη δική της Ιεραρχία σύμφωνα με το φεουδαρχικό πρότυπο, και τέλος ήταν ο πιο μεγάλος απ’ όλους φεουδάρχης άρχοντας, διότι κατείχε τουλάχιστον το ένα τρίτο από ολόκληρη τη γη του Καθολικού κόσμου. Πρωτού να επιτεθούν στην κοσμική φεουδαρχία κάθε χώρας και μεμονωμένα, έπρεπε να καταστραφεί αυτή η ευλογημένη κεντρική της Οργάνωση»6).

Ολόκληρη στρατιά ποιητών-λογοτεχνών, καλλιτεχνών, φιλοσόφων, οικονομολόγων και πολιτικών βρέθηκαν στις γραμμές του αντιδραστικού Γερμανικού Ρομαντισμού, υπηρετώντας δραστήρια και με φανατισμό τη φεουδαρχική-κληρικαλιστική αντίδραση, τη Mοναρχία, τον Καθολικισμό, την «Ιερά Συμμαχία» και τον Klemens Fuerst von METTERNICH (1773-1859), μεταξύ των οποίων οι πολιτικοί, και όχι μόνο, Adam MUELLER (1779-1829) που λογαριάζεται ως σημαντικός πρόδρομος των μετέπειτα ναζι-φασιστικών απόψεων και o Friedrich von GENTZ (1764-1832) που έγινε επικεφαλής προπαγάνδας του Μεττερνιχ.

Απ’ τις ηγετικές φυσιογνωμίες στο χώρο της Λογοτεχνίας ξεχωρίζουν οι αδελφοί SCHLEGEL και ο φίλος τους NOVALIS, τον οποίο διαφήμιζε ο «Ριζοσπάστης»(21/6/2009, σελ.6 ), όργανο του αστικού σοσιαλδημοκρατικού «Κ»ΚΕ , απ’ τους πιο αντιδραστικούς ρομαντικούς , ενώ ο Friedrich SCHLEGEL βρέθηκε ακόμα και στην «Αυλή» του ηγεμόνα της «Ιεράς Συμμαχίας» Μέττερνιχ στη Βιέννη, υπουργού των Εξωτερικών της Αυστρίας και ουσιαστικά πολιτικού αρχηγού της «Ιεράς Συμμαχίας» (Ρωσία-Πρωσία-Αυστρία) που πήρε, στο όνομα της «θρησκείας», πρωτοφανή σε σκληρότητα μέτρα για την αιματηρή κατάπνιξη των αστικών επανάστασεων στις διάφορες χώρες.

Friedrich von HardenbergNOVALIS (02.05.1772-25.03.1801). Το άρθρο του Novalis «Christenheit oder Europa» (γράφτηκε το 1799, δημοσιεύθηκε αποσπασματικά το 1802) – που συνδέεται στενά και με τα «Hymnen an die Nacht» και τα «Geistige Lieder» – ήταν η Προγραμματική πολιτικο-ιδεολογική Διακήρυξη του Γερμανικού αντιδραστικού Ρομαντισμού ενάντια στη Γαλλική αστική Επανάσταση, ενώ αργότερα αποτέλεσε ουσιαστικά τη φεουδαρχική Διακήρυξη της «Ιεράς Συμμαχίας» και του Καθολικισμού ενάντια στην ανερχόμενη αστική τάξη, Διακήρυξη υπεράσπισης της φεουδαρχίας ενάντια στον καπιταλισμό. Το «περίφημο» αντιδραστικότατο άρθρο αρχίζει: «Ήταν όμορφοι, γεμάτοι λάμψη καιροί, τότε που η Ευρώπη ήταν χώρα χριστιανική…», εννοώντας προφανώς τη χριστιανική-Καθολική-Μεσαιωνική Ευρώπη στην οποία κυριαρχούσε η φεουδαρχία και η Μοναρχία 7) ή όπως σημείωναν οι θεμελιωτές του επιστημονικού κομμουνισμού: «η ενότητα του δυτικοευρωπαϊκού κόσμου, που τη συγκροτούσε μια ομάδα από ανεπτυγμένους λαούς σε μόνιμη αλληλοσύνδεση, συνενώνονταν στον Καθολικισμό. Αυτή η θεολογική συνένωση δεν ήταν μόνο πνευματική. Δεν συνίστατο στην πραγματικότητα μόνο στο πρόσωπο του Πάπα και μοναρχικού της Κέντρου, αλλά πρώτα απ’ όλα στη φεουδαρχικά και ιεραρχικά οργανωμένη Εκκλησία, η οποία σε κάθε χώρα ως κάτοχος του ενός τρίτου περίπου της γης ήταν μια γιγαντιαία δύναμη στη φεουδαρχική Οργάνωση. Η Εκκλησία με τη φεουδαρχική Ιδιοκτησία ήταν ο πραγματικός σύνδεσμος μεταξύ των διαφόρων χωρών, η φεουδαρχική Οργάνωση της Εκκλησίας έδινε στο κοσμικό-φεουδαρχικό Καθεστώς τη θρησκευτική ευλογία. Ο Κλήρος ήταν επιπλέον η μοναδική μορφωμένη τάξη. Ήταν λοιπόν αυτονόητο, ότι το δόγμα της Εκκλησίας ήταν η αφετηρία και η βάση ολόκληρης της σκέψης. Νομική επιστήμη, φυσικές επιστήμες, φιλοσοφία, όλα ρυθμίζονταν με το αν το περιεχόμενο συμφωνούσε ή όχι με τα διδάγματα της Εκκλησίας.» 8)

Και η γνωστή αντιδραστική φράση του «όπου δεν υπάρχουν θεοί, εξουσιάζουν φαντάσματα» εκφράζει βαθειά θρησκοληψία και την αυστηρή προσήλωση του Novalis στο θρησκευτικό Καθολικό παρελθόν.

Ο Novalis διακήρυσσε μεταξύ άλλων: «η ποίηση είναι το γνήσιο απόλυτο πραγματικό. Αυτός είναι ο πυρήνας της φιλοσοφίας μου. Όσο πιο ποιητικό τόσο πιο γνήσιο» 9), δηλ. ακραίος υποκειμενισμός και άρνηση της αντικειμενικής πραγματικότητας, φυγή στον «εσωτερικό κόσμο», και στο υπερπέραν, στο θεϊκό ουρανό του Καθολικισμού, στη «φεγγαρόλουστη μαγική νύχτα του Μεσαίωνα», «Ύμνοι στη Νύχτα» δηλ. στη μαύρη νύχτα του Μεσαίωνα, φυγή στο «όνειρο» και το «θάνατο»: «ο κόσμος γίνεται όνειρο, το όνειρο γίνεται κόσμος», επιστροφή στη Μεσαιωνική φεουδαρχική βαρβαρότητα.

FRIEDRICH von SCHLEGEL (1772-1829). Ο Friedrich Schlegel υπήρξε μια απ’ τις σημαντικότερες και τις πιο ακραίες αντιδραστικές ηγετικές μορφές του Γερμανικού Ρομαντισμού.

Ένα απ’ τα γνωστότερα και πολυσυζητημένα έργα του, η «Lucinde» – κορύφωμα ενός ερωτικού μυστικισμού – στην οποία αποθεώνεται, μεταξύ άλλων, η απραξία και η τεμπελιά, το οποίο μαζί με εκείνα των Tieck: «Sternbald» και Novalis: «Heinrich von Oftendingen» στρέφονταν ενάντια στο έργο του Goethe και γενικά ενάντια στα έργα του Γερμανικού Κλασικισμού.

Ο γερμανός δραματουργός και ποιητής PETER HACKS (21.03.1928-28.08.2003) που έζησε στην DDR και υπήρξε απ’ τους ελάχιστους που αντέδρασαν και αντιστάθηκε στην αποκατάσταση απ’ τους ανατολικογερμανούς χρουστσοφικούς προδότες της κλίκας των Ulbricht-Honecker του αντιδραστικού Γερμανικού Ρομαντισμού – υπεραντιδραστικού ΠΛΕΟΝ γιατί στο μεταξύ είχε ΗΔΗ μεσολαβήσει η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΗ εμπειρία του Ναζι-φασισμού, μήτρα του οποίου υπήρξε ο αντιδραστικός Ρομαντισμός – και την ενσωμάτωσή του στην «Κληρονομιά» της καπιταλιστικής πλέον DDR, σημείωσε ορθά και πολύ εύστοχα για τη «Lucinde» του Schlegel: η «Lucide» «έφερε στον κόσμο ένα γιγαντιαίο αυγό. Το αυγό περιείχε δυο κρόκους, οι δυο έσκασαν. Απ’ τον ένα βγήκε ο Friedrich Nietzsche, απ’ τον άλλο ο Richard Wagner» 10). Επίσης ο μεγάλος αστός συγγραφέας αντιφασίστας THOMAS MANN (6.6.1875-12.8.1955), που πριν την κυριαρχία του Ναζι-φασισμού στη Γερμανία γοητεύονταν απ’ το Γερμανικό Ρομαντισμό, γράφει χαρακτηρίζοντας αργότερα, το 1933, τη «Lucinde» «ένα κακόφημο βιβλιαράκι» και σημειώνει ότι απ’ αυτό επηρεάστηκε άμεσα ο Wagner στο έργο του «Tristan» και ο Nietzsche δανείστηκε απ’ τη «Lucinde» του Schlegel ακόμα και τον τίτλο του βιβλίου του «Die froehliche Wissenschaft»10α).

Όπως το άρθρο «Christenheit oder Europa» του Novalis, έτσι και τα έργα του Friedrich Schlegel «Signatur des Zeitalters» (1822) και «Vorlesungen zur Philosophie der Geschichte, gehalten zu Wien im Jahre 1828» αποτελούν Προγραμματικού χαρακτήρα κείμενα για τις «Καθολικές Αρχές του κράτους για το πολιτικό μέλλον της Ευρώπης».

Ο Schlegel αλλαξοπίστησε το 1808 και έγινε Καθολικός, βρέθηκε για χρόνια στην υπηρεσία της «Αυλής» του Μέττερνιχ στη Βιέννη (έγινε γραμματέας του και εκδότης της στρατιωτικής εφημερίδας του επιτελείου του Αρχιδούκα Karl) και το 1814 για τις υπηρεσίες του ανακηρύχτηκε «Ritter des Paepstlichen Christusordens». Υπηρέτησε με πάθος και φανατισμό την «Ιερά Συμμαχία» ως το θάνατό του, γράφοντας ακόμα και ποίημα 11) για τον υπεραντιδραστικό Μέττερνιχ.

Ο Heinrich Heine στο έργο του «Die Romantische Schule» (1833) σημείωνε ότι ο Friedrich Schlegel έβλεπε «την αγωνία του θανάτου… και κατατρομαγμένος δραπέτευσε στα τρεμάμενα ερείπια της Καθολικής Εκκλησίας» 12).

Όταν ο αντιδραστικός Γερμανικός Ρομαντισμός υπεράσπισε με τόσο μαχητικό και φανατικό τρόπο τη φεουδαρχία, πολύ σαφέστερη ήταν και η στάση των εκπροσώπων του αργότερα απέναντι στο προλεταριάτο και τον κομμουνισμό. Ένας από τους εκπροσώπους του ο Joseph von Eichendorff (10.3.1788-26.11.1857) έγραψε το 1847 – χρονιά συγγραφής του «Μανιφέστου του Κομμουνιστικού Κόμματος» (εκδόθηκε το 1848) των ΜΑΡΞ-ΕΝΓΚΕΛΣ, στο έργο του «Die geistliche Poesie in Deutschland», θρηνώντας τα ερείπια της φεουδαρχικής κοινωνίας: «πίσω από αυτά τα τελευταία χαλάσματα ενός 1000χρονου πολιτισμού παραμονεύει προφανώς η αναρχία, η βαρβαρότητα και ο κομμουνισμός, ο προλετάριος τοποθέτησε ήδη στο καλοδεχούμενο ρήγμα, όπως στις πρόβες, τη σκάλα της θυελλώδους εφόδου».

Μια χονδροειδέστατη διαστρέβλωση των MARX-ENGELS: ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΚΟ ή ΑΣΤΙΚΟ ρεύμα ο αντιδραστικός

Γερμανικός Ρομαντισμός;

Γύρω απ’ το ζήτημα της εκτίμησης του φαινομένου του Ρομαντισμού (διαφόρων μορφών σε διάφορες χώρες), ιδιαίτερα του Γερμανικού Ρομαντισμού, έχουν γραφεί στο επαναστατικό εργατικό κίνημα, και όχι μόνο, απ’ την εποχή του «Μανιφέστου του Κομμουνιστικού Κόμματος» (1848) πάρα πολλά, αλλά με πολλά λάθη και διαστρεβλώσεις, οι οποίες, λόγω χώρου, δεν μπορούν, έστω και συντομότατα, να απαριθμηθούν.

Απ’ τις δυο σημαντικότερες, στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα, είναι εκείνες των Lunacarski–Lukacs που προκάλεσαν πολλαπλές συγχύσεις και μεγάλη ζημιά στο επαναστατικό κομμουνιστικό κίνημα.

Ο A.V. Lunacarski (23.11.1875-26.12.1933) στις Πανεπιστημιακές του παραδόσεις, το 1924, για τη δυτικοευρωπαϊκή Λογοτεχνία, ενώ απ’ τη μια αναφέρει, σχετικά με το Γερμανικό Ρομαντισμό, ότι «στη Γερμανία ο Ρομαντισμός ήταν αντιδραστικός, επειδή εγκατέλειψε τους δρόμους των επαναστατικών αλλαγών και είχε την ισχυρή τάση προς το μυστικισμό», απ’ την άλλη ισχυρίζονταν ότι «στην κατεύθυνση του σκοπού του ήταν μικροαστικός, και γι’ αυτό δεν μπορούσε να είναι έντονα Μοναρχικός. Από αυτή τη σκοπιά μπορεί κανείς να πει ότι ο Ρομαντισμός σε πολιτιστική κατεύθυνση ήταν αντιδραστικός, σε πολιτική όμως δεν ήταν αντιδραστικός. Αντίθετα, οι Γερμανοί Ρομαντικοί κατευθύνονταν πολιτικά πάντα προς τα μπρος, παρόλο που δεν ήξεραν ακριβώς, για πού» 13).

Τη λαθεμένη αυτή εκτίμηση του Lunatscharski εκμεταλλεύεται ο αντιμαρξιστής χρουστσοφικός A.S. Dmitriev για να συμπεράνει: «ο Lunatscharski θεωρεί, λοιπόν, το Γερμανικό Ρομαντισμό ως ένα αντιφατικό φαινόμενο, το οποίο παρά την τάση προς αντιδραστικές θέσεις υπερτερούσε η προοδευτική τάση, η λαχτάρα προς τα μπρος»14), αλλά και για να υποστηρίξει-«τεκμηριώσει» στη συνέχεια την ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ του υπεραντιδραστικού ΠΛΕΟΝ Γερμανικού Ρομαντισμού. Όμως ο Γερμανικός αντιδραστικός Ρομαντισμός δεν ήταν ούτε γενικά αστικό ούτε «μικροαστικό» ρεύμα μα ούτε ήταν εναντίον της Μοναρχίας, όπως λίγο-πολύ ισχυρίζεται ο Lunacarski: ήταν αντίθετα ένα ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΚΟ ρεύμα και σαφέστατα υπέρ της απόλυτης Μοναρχίας. Στη Γερμανία το αντιδραστικό πρόσωπο του Ρομαντισμού καθορίστηκε από τον υπεραντιδραστικό Πρωσισμό των Γιούνκερς.

Η δεύτερη περίπτωση είναι εκείνη του Ούγγρου ρεβιζιονιστή Georg Lukacs που κατέφυγε σε μια χονδροειδέστατη και συνειδητή διαστρέβλωση των MARX-ENGELS σχετικά με το χαρακτήρα του Γερμανικού Ρομαντισμού, χαρακτηρίζοντάς τον «αστικό» ιδεολογικο-πολιτικό ρεύμα αντί ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΚΟ ρεύμα που στην πραγματικότητα ήταν, χαρακτηρισμός που είναι εξάλλου και των MARX-ENGELS.

Αρχές της δεκαετίας του ΄30 ο Georg Lukacs μ’ αφορμή τη συγγραφή ενός άρθρου του για το γερμανό μαρξιστή FRANZ MEHRING (27.2.1846-28.1.1919), αναφερόμενος σε διάφορα λάθη του Mehring εξαπέλυσε ταυτόχρονα μια επίθεση εναντίον του, εκφράζοντας την αντίθεσή του στη μαρξιστική θέση του Franz Mehring σχετικά με το Γερμανικό Ρομαντισμό σύμφωνα με την οποία ο αντιδραστικός Γερμανικός λογοτεχνικός Ρομαντισμός είναι μια φεουδαρχική ιδεολογία που στρέφονταν κατά της γαλλικής επανάστασης, κατά του αστικού Διαφωτισμού και του Κλασικισμού. Τη θέση του αυτή ο Mehring έχει διατυπώσει σε διάφορα σημεία του έργο του όπου μιλάει ευθέως για «φεουδαρχικό Ρομαντισμό» και για «φεουδαρχικούς Ρομαντικούς» και ότι «οι Ρομαντικοί είναι μεσαιωνικοί-αντιδραστικοί» 15). Για τους Ρομαντικούς «εθνικά ιδεώδη μπορούσαν να βρεθούν μόνο στο Μεσαίωνα, όπου υπήρξε εντονότατη η ταξική κυριαρχία των Junker und Pfaffen (= Γιούνκερ και του Κλήρου). Έτσι οι Ρομαντικοί ποιητές κατέφυγαν στη «φεγγαρόλουστη μαγική νύχτα του Μεσαίωνα», όμως επειδή τα Μεσαιωνικά ιδεώδη δεν μπορούσαν να αποκατασταθούν ακρωτηρίαστα σ’ όλη τους τη μαγεία, μετά την επαναστατική θύελλα που σάρωσε τα πάντα στο ευρωπαϊκό έδαφος, ανακάτωσαν έτσι το φεουδαρχικό κρασί, που πήραν από τα κελάρια των κάστρων και των μοναστηριών, με μερικές σταγόνες καθαρού νερού του αστικού Διαφωτισμού»16).

Ο Ρομαντισμός «στο οικονομικό, πολιτικό, θρησκευτικό πεδίο κυνηγούσε μια αποκατάσταση του Μεσαίωνα, που μετά την ιστορική κατάρρευση των Μεσαιωνικών κοινωνικών σχηματισμών αναγκαστικά κατέληγε σε μια φανταστική ωραιοποίηση των φεουδαρχικών μεθόδων εκμετάλλευσης»17).

Ο G.Lukacs σε κάποιο σημείο της πολυσέλιδης μελέτης του (85 σελίδες) για το Franz Mehring (1933) αναφέρει ότι «ο Mehring απλοποιεί το ζήτημα στην αντίθεση του φεουδαρχικού Ρομαντισμού και των αστικών προοδευτικών ρευμάτων», και ότι επειδή θεωρεί το Γερμανικό Ρομαντισμό «φεουδαρχικό ρεύμα» βρίσκεται δήθεν «σε οξυτάτη αντίθεση με την αντίληψη του για το Ρομαντισμό» και αποδίδει στο Μαρξ μια ανύπαρκτη αντίληψη για «ένα Ρομαντισμό ως αστικό και όχι ως φεουδαρχικό πνευματικό ρεύμα»: «αυτή η αντίληψη του Ρομαντισμού ως ένα αστικό και όχι φεουδαρχικό πνευματικό ρεύμα βασίζεται στο Μαρξ στη βαθιά και σωστή, συγκεκριμένη και ολόπλευρη έκθεση της ανάπτυξης του καπιταλισμού, ιδιαίτερα της αλλαγής της φεουδαρχικής μεγάλης Ιδιοκτησίας σε καπιταλιστική» 18).

Και τα τέσσερα ζητήματα που εδώ ανακινούνται αποτελούν εντελώς αβάσιμους και ατεκμηρίωτους ισχυρισμούς του G.Lukacs:

Πρώτο, η άποψη του Mehring που θεωρεί τον αντιδραστικό Γερμανικό Ρομαντισμό «φεουδαρχικό ρεύμα» είναι μια σωστή μαρξιστική άποψη, γιατί στην περίοδο του περάσματος από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό, ο Γερμανικός Ρομαντισμός βρέθηκε στο στρατόπεδο της αντίδρασης υπερασπίζοντας τη φεουδαρχική Ιδιοκτησία, την απόλυτη Μοναρχία και το στήριγμα τους την Καθολική εκκλησία, ενώ επιπλέον υπεράσπισε τη φεουδαρχική Παλινόρθωση και την «Ιερά Συμμαχία». Ο χαρακτήρας του Ρομαντισμού ως φεουδαρχικού ρεύματος καθορίζεται προφανώς απ’ το περιεχόμενο των έργων των εκπροσώπων του Ρομαντισμού και απ’ την πολιτική τους στάση, σ’ εκείνη τη μεταβατική ιστορική περίοδο, που ήταν η δραστήρια και μαχητική υπεράσπιση της φεουδαρχικής Παλινόρθωσης και της «Ιεράς Συμμαχίας», κατά των επαναστατικών αλλαγών και της Γαλλικής αστικής Επανάστασης. Το κεντρικό σύνθημα του αντιδραστικού Ρομαντισμού θα μπορούσε να συνοψιστεί: «πίσω στη Φεουδαρχία». Είναι βέβαια εντελώς άλλο ζήτημα οι αναπροσαρμογές αυτού του αντιδραστικού ρεύματος κατά την περίοδο της διαμόρφωσης του Γερμανικού γιουνκερο-αστικού ιμπεριαλισμού και μετέπειτα αλλά και στη ναζι-φασιστική περίοδο.

Δεύτερο, η άποψη του Lukacs για «αστικό ρεύμα» είναι εντελώς αστήρικτη δεν έχει καμιά βάση, και προφανώς ούτε με το μαρξισμό έχει σχέση, η δε προσπάθειά του τεκμηρίωσης είναι πέρα για πέρα ανεπιτυχής και αποτελεί χονδροειδέστατη διαστρέβλωση των ΜΑΡΞ-ΕΝΓΚΕΛΣ.

Τρίτο, η μαρξιστική άποψη του Mehring – αφαιρώντας από αυτή τις περίφημες αλλά ανύπαρκτες «μερικές σταγόνες καθαρού νερού του αστικού Διαφωτισμού» – διατυπώθηκε, όπως είναι γνωστό, σε συνεννόηση με τον Ένγκελς και είναι επίσης γνωστός ο έπαινος του Ένγκελς, γι’ αυτό ακριβώς το ζήτημα, προς τον Franz Mehring.

Τέταρτο, οι ΜΑΡΞ-ΕΝΓΚΕΛΣ μιλούν πολύ σαφέστατα γι’ αυτό το ζήτημα και χαρακτηρίζουν τους «Πρώσους ρομαντικούς της ιστορικής Σχολής»«θεωρητικούς της Φεουδαρχίας» 19). Επομένως εκείνος που βρέθηκε σε οξύτατη αντίθεση με τους MARΧ-ENGELS δεν είναι ο Franz Mehring αλλά ο ίδιος ο Georg Lukacs με τη συνειδητή διαστρέβλωση που επεχείρησε, απ’ την οποία προκλήθηκαν πολλές συγχύσεις και μεγάλη ζημιά στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα.

Στο χώρο του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος, εκτός από την περίπτωση του Lukacs και σε κάποιο βαθμό του Mehring, υπήρξαν κατά καιρούς σειρά λαθεμένες εκτιμήσεις για το χαρακτήρα του αντιδραστικού Γερμανικού Ρομαντισμού και σε αντίθεση με την ανάλυση-εκτίμηση των ΜARX-ENGELS.

Πέραν πολλών άλλων, λαθεμένη υπήρξε-είναι και η εκτίμηση του GEORGIJ PLECHANOW (29.11.1856-30.5.1918) όταν ισχυρίζεται ότι «οι άνθρωποι αυτοί ήταν κατήγοροι ενάντια στη μπουρζουαζία, και τελικά έγιναν απολογητές του καπιταλισμού»20), αν και σε άλλο σημείο ορθά χαρακτηρίζει τον Chateaubriand ως «τον πιο λαμπρό εκπρόσωπο της γαλλικής Αριστοκρατίας» (στο ίδιο, σελ. 972), αφού στην εποχή τους κατάγγελλαν τη μπουρζουαζία και ταυτόχρονα ήταν υποστηρικτές της φεουδαρχίας και μαχητικοί υπερασπιστές της φεουδαρχικής Παλινόρθωσης και της «Ιεράς Συμμαχίας», ΚΑΙ ακριβώς γι’ αυτό δεν μπορούσαν να είναι «απολογητές του καπιταλισμού»: αντίθετα ήταν απολογητές του φεουδαρχικού οικονομικο-κοινωνικού συστήματος. Επίσης, για τον ίδιο λόγο, λαθεμένη είναι και η θέση του ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΛΗΝΟΥ, όπως αυτή εκφράζεται στη διάλεξή του (15/3/1932) για το Hegel 21). Ο Γερμανικός Ρομαντισμός ΔΕΝ «είναι η έκφραση του συμβιβασμού της αστικής τάξης με το φεουδαρχισμό» ούτε αποτελεί «κομπρομέσο» μεταξύ τους, αλλά είναι σαφώς ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΚΟ ρεύμα και ιδεολογία της φεουδαρχικής Αριστοκρατίας εκείνης της ιστορικής περιόδου του περάσματος από τη Φεουδαρχία στον Καπιταλισμό.

Πλήρης ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ του ΥΠΕΡΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΟΥ πλέον Γερμανικού Ρομαντισμού, μετά το 1953, στις χώρες του παλινορθωμένου καπιταλισμού.

Αν στην εποχή της εμφάνισης και διαμόρφωσής του – εποχή του περάσματος από τη φεουδαρχία στο καπιταλισμό, της γαλλικής Επανάστασης και των αστικο-δημοκρατικών επαναστάσεων του 1848 αλλά και στη μετέπειτα περίοδο της διάδοσής του ως τις απαρχές εμφάνισης του ιμπεριαλισμού – ο Γερμανικός Ρομαντισμός ήταν απλά ένα ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΟ ιδεολογικο-πολιτικό ρεύμα, στην περίοδο των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα της διαμόρφωσης του Ναζι-φασισμού, ιδιαίτερα μετά τον Α΄ ιμπεριαλιστικό παγκόσμιο πόλεμο – διαμόρφωση στην οποία αποφασιστική συμβολή είχε αυτό το αντιδραστικό ρεύμα – ο Γερμανικός Ρομαντισμός από απλά αντιδραστικό ρεύμα μετατράπηκε – ΑΚΡΙΒΩΣ γι’ αυτή του τη συμβολή ως προδρομικού ρεύματος – σ’ ένα ΥΠΕΡΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΟ πλέον ιδεολογικο-πολιτικό ρεύμα.

Η οδυνηρή εμπειρία του Ναζι-φασισμού της Χιτλερικής περιόδου και οι πρωτόγνωρες μεγάλες καταστροφές του Β΄ παγκοσμίου πολέμου υποχρέωσαν – κατά τη διάρκεια και μετά τον πόλεμο – κάποιους μαρξιστές και προοδευτικούς να διορθώσουν λαθεμένες εκτιμήσεις-θέσεις για το Γερμανικό Ρομαντισμό αλλά και πολλούς αντιφασίστες διανοητές και συγγραφείς να αλλάξουν στάση απέναντι σ’ αυτό το αντιδραστικό ρεύμα, μεταξύ των οποίων, όπως προαναφέρθηκε, και ο μεγάλος αστός συγγραφέας αντιφασίστας Thomas Mann 22) και ο επιφανής αστός γερμανιστής FRITZ STRICH (13.2.1882-15.8.1963) που είχε υποστηρίξει παλιότερα το Γερμανικό Ρομαντισμό, μετά τη μεγάλη καταστροφή που προκάλεσε ο ναζι-φασισμός, τον εγκατέλειψε παραδεχόμενος ότι η εξέλιξη της ιστορίας τον υποχρέωσε να αλλάξει στάση απέναντι στο Γερμανικό Ρομαντισμό και να αποστασιοποιηθεί. Στον πρόλογο της 4ης έκδοσης (1η έκδοση 1922) του γνωστού βιβλίου του γράφει: «η αιτία που προκάλεσε την αλλαγή αυτή, δε βρίσκεται μόνο στο ότι μεγάλωσα κατά 20 χρόνια, αλλά στο ότι η ιστορία ακριβώς αυτών των 20 χρόνων έφερε τέτοιες τρομακτικές εμπειρίες … Εάν τότε ήταν καθήκον να αποκατασταθεί το δικαίωμα του Ρομαντισμού απέναντι στον Κλασικισμό, σήμερα είμαι υποχρεωμένος να παραδεχτώ, ότι η εξέλιξη της Ιστορίας με οδήγησε στη συνειδητοποίηση των μεγάλων κινδύνων που απορρέουν απ’ το Γερμανικό Ρομαντισμό, που όντως σκόρπισαν τη συμφορά σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Η αισθητική μαγεία παραμένει. Όμως έχω διδαχθεί ότι δεν πρέπει να αφήνεται κανείς να εθιστεί απ’ την αισθητική του μαγεία επειδή στη ζωή μπορεί να δελεαστεί και να παραπλανηθεί»23), ενώ ο διακεκριμένος ρομανιστής καθηγητής φιλόλογος VICTOR KLEMPERER (9.10.1881-11.2.1960) που επέζησε απ’ τις ναζι-φασιστικές διώξεις της Χιτλερικής περιόδου και έζησε στη DDR, διδάσκοντας σε διάφορα Πανεπιστήμια μετά τον πόλεμο (Greifswald-Halle Berlin) σημειώνει: «για να καθησυχάσω τη φιλολογική μου συνείδηση προσπάθησα κατά τη διάρκεια της ναζιστικής περιόδου να αποκαταστήσω αυτή την αλυσίδα του Gobineau προς το Γερμανικό Ρομαντισμό και σήμερα την έχω κάπως ενδυναμώσει. Είχα και έχω την ακριβή και εντελώς απαραίτητη βαθιά γνώση της στενότατης συνένωσης ναζισμού και Γερμανικού Ρομαντισμού. Πιστεύω, ότι ο Ναζισμός θα είχε νομοτελειακά ξεπηδήσει απ’ το Ρομαντισμό, ακόμα και αν δεν είχε ποτέ υπάρξει ο γάλλος φιλογερμανός Gobineau, του οποίου ο θαυμασμός-λατρεία προς τους γερμανούς ισχύει παρεμπιπτόντως πολύ περισσότερο προς τους σκανδιναβούς και άγγλους παρά προς τους γερμανούς. Διότι όλα εκείνα που συγκροτούν το Ναζισμό, εμπεριέχονται εν σπέρματι στο Ρομαντισμό: η εκθρόνιση του Λογικού, η αποκτήνωση του ανθρώπου, η αποθέωση της εξουσίας, του αρπακτικού ζώου, του ξανθού κτήνους… ». Και αλλού: «οι γερμανικές ρίζες του Ναζισμού είναι ο Ρομαντισμός» 24).

Παρόλο που ο αντιδραστικός Γερμανικός Ρομαντισμός αποτέλεσε την ιδεολογική μήτρα γέννησης του Ναζι-φασισμού και τροφοδότησε τη διαμόρφωση και ανάπτυξη των ναζι-φασιστικών απόψεων και παρά τις απερίγραπτες καταστροφές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ΚΑΙ ακριβώς γι’ αυτό, μετεξελίχτηκε ΠΛΕΟΝ σ’ ένα ΥΠΕΡΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΟ ιδεολογικό-πολιτικό ρεύμα και υποχρέωσε ακόμα και αστούς αντιφασίστες διανοητές και συγγραφείς όπως τους Thomas Mann, το γερμανιστή καθηγητή Fritz Strich, κλπ. να διαφοροποιηθούν αλλά και να αλλάξουν στάση απέναντι στον αντιδραστικό Γερμανικό Ρομαντισμό, οι χρουστσοφικοί σοσιαλδημοκράτες προδότες του επαναστατικού μαρξισμού δηλ. του λενινισμού-σταλινισμού – ελεεινοί αποστάτες και τρισάθλιοι πράκτορες του διεθνούς ιμπεριαλισμού – ΔΕ δίστασαν, ύστερα απ’ το θρίαμβο-νίκη της ρεβιζιονιστικής-χρουστσοφικής αντεπανάστασης (μετά το θάνατο-δολοφονία του ΙΩΣΗΦ ΣΤΑΛΙΝ) στη Σοβιετική Ένωση και στις άλλες χώρες του παλινορθωμένου καπιταλισμού να ΕΠΙΒΑΛΛΟΥΝ στις αστικές κοινωνίες αυτών των χωρών την πλήρη ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ του αντιδραστικού, στην εποχή του, Γερμανικού Ρομαντισμού, ΚΑΙ υπεραντιδραστικού ΗΔΗ εκείνη την περίοδο αλλά και ΣΗΜΕΡΑ, με πρώτη τη Χρουστσο-Μπρεζνιεφική Σοβιετική Ένωση, και να υποβάλλουν προγραμματισμένα και συστηματικά την εργατική τάξη και τους λαούς τους σε μια πρωτοφανή και χωρίς προηγούμενο στην ιστορία πλύση εγκεφάλου, αν κρίνει κανείς μόνο απ’ την πληθώρα των Ανατολικο-γερμανικών δημοσιευμάτων της περιόδου 1953-1991 αλλά και όλων των άλλων χωρών.

Εκεί όμως που το προκλητικότατο θράσος των προδοτών της νέας χρουστσοφικής σοσιαλδημοκρατίας της αντισταλινικής κλίκας των ULBRICHT-HONECKER – εκπροσώπων, εκφραστών και υπερασπιστών των ταξικών συμφερόντων της νέας αντιδραστικής μπουρζουαζίας της καπιταλιστικής DDR (Αν. Γερμανία) – ξεπερνά κάθε όριο είναι όταν στη «Romantik-Konferenz» του 1981 κάνουν λόγο για «γονιμοποίηση του λογοτεχνικού Ρομαντισμού στην ανάπτυξη της σοσιαλιστικής κοινωνίας»25) δηλ. το μπόλιασμα του εποικοδομήματος της αστικής καπιταλιστικής κοινωνίας της DDR (είχε ήδη προ πολλού παλινορθωθεί ο καπιταλισμός σ’ αυτή) ΑΚΟΜΑ και με τις πιο αντιδραστικές απόψεις δηλ. εκείνες του Ρομαντισμού που αποτέλεσαν προδρομικό ιδεολογικο-πολιτικό ρεύμα του ΝΑΖΙ-ΦΑΣΙΣΜΟΥ, με τον Claus Traeger, απ’ τους πρωτοπόρους φανατικούς υπερασπιστές του αντιδραστικού Γερμανικού Ρομαντισμού, να γράψει λίγο αργότερα, διαστρεβλώνοντας ολοκληρωτικά την ιστορία του Ρομαντισμού, ισχυριζόμενος ότι τάχα οι απόψεις του NOVALIS «σε καμιά περίπτωση δεν συνιστούν θεωρητική Παλινόρθωση του Καθολικισμού, πολύ περισσότερο μια προαναγγελία της ιδέας της Ιεράς Συμμαχίας»26).

Να, λοιπόν, πως «οικοδομούσαν» οι Χρουστσο-Μπρεζνιεφικοί σοσιαλδημοκράτες, το διαβόητο «αναπτυγμένο σοσιαλισμό» τους: με τις ΥΠΕΡΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΕΣ απόψεις του γερμανικού λογοτεχνικού Ρομαντισμού δηλ. παλινόρθωναν τον καπιταλισμό και μπόλιαζαν τη «νέα» αστική κοινωνία όχι απλά με αντιδραστικές αστικές απόψεις αλλά με τις πιο ακραίες αντιδραστικές απόψεις της μήτρας του Χιτλερικού ΝΑΖΙ-ΦΑΣΙΣΜΟΥ: το Γερμανικό Ρομαντισμό.

Πριν γίνει μια σύντομη εντελώς ενδεικτική αλλά χαρακτηριστική αναφορά στην πλήρη αποκατάσταση του ΥΠΕΡΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝ Γερμανικού Ρομαντισμού στις χώρες του παλινορθωμένου καπιταλισμού, με αφετηρία τις αρχές της δεκαετίας του ΄50 του περασμένου αιώνα (μετά το θάνατο-δολοφονία του ΙΩΣΗΦ ΣΤΑΛΙΝ) και μετά το θρίαμβο-νίκη της χρουστσοφικής ρεβιζιονιστικής αντεπανάστασης, είναι αναγκαίο να μνημονευτεί μόνο η μαρξιστική εκτίμηση και ορθή στάση απέναντι στον αντιδραστικό Γερμανικό Ρομαντισμό της ηγεσίας της DDR – η ίδια ήταν και στις άλλες πρώην σοσιαλιστικές χώρες – όπως αυτή είχε εκφραστεί και απ’ τον τότε Πρωθυπουργό της Otto Grotewohl, ο οποίος, μιλώντας για τον ολέθριο και καταστροφικό του ρόλο του Ρομαντισμού (παραθέτοντας ένα πολύ μικρό απόσπασμα), σημείωνε: «ο Ρομαντισμός αναζητούσε τα πρότυπα στο σκοτεινό μυστικισμό του Μεσαίωνα και έβλεπε με πλήρη περιφρόνηση τη Δημοκρατία και την Επανάσταση αλλά και τη χειραφέτηση του λαού» 27).

Ας αναφερθεί τώρα μόνο ένα χαρακτηριστικό και σημαντικό, για την αντεπαναστατική του κατεύθυνση, άρθρο του σοβιετικού χρουστσοφικού A.S. Dmitriev, επειδή σ’ αυτό δίνεται όχι μόνο η αντεπαναστατική κατεύθυνση αλλά και εκθέτονται ανοιχτά οι γνωστοί λόγοι που κατέστησαν δυνατή και επέτρεψαν την ΕΠΙΒΟΛΗ στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες της ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ του ΥΠΕΡΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΟΥ πλέον Γερμανικού Ρομαντισμού.

Ο A.S. Dmitriev, αφού αναφέρει ότι με τις εργασίες του N.I. Balaschow άρχισε «μια νέα εποικοδομητική φάση στη σοβιετική Γερμανικής Φιλολογίας» συμπληρώνει: «φυσικά αυτή η χαρακτηριστική αρχή δεν ήταν απλά μια συνέπεια της προσωπικής πρωτοβουλίας του ερευνητή, όσο μεγάλη και αν είναι αυτή. Ήταν πολύ περισσότερο συνδεδεμένη με το πνεύμα της εποχής, δηλαδή με το αποφασιστικό ξεπέρασμα των δογματικών και χυδαία-κοινωνιολογικών αντιλήψεων, με την προσεχτική και απροκατάληπτη στάση απέναντι στην πολιτιστική Κληρονομιά στην ιδεολογική ζωή της ΕΣΣΔ γενικά, μ’ άλλα λόγια – με τη γνήσια αναζωογόνηση της λενινιστικής αντίληψης της μαρξιστικής υιοθέτησης της πολιτιστικής Κληρονομιάς, η οποία έχει εκτεθεί στο γνωστό του άρθρο, Από πια κληρονομιά παραιτούμαστε» 28).

Ένα άρθρο-υμνολογία στον αντιδραστικό – ΗΔΗ είχε γίνει υπεραντιδραστικός – Γερμανικό Ρομαντισμό, που οι δεκαετίες του, κατά τον αντιδραστικό Χρουστσο-Μπρεζνιεφικό «ερευνητή», «ήταν οι καλύτερες δεκαετίες της Γερμανικής Λογοτεχνίας»(στο ίδιο, σελ. 106) για να καταλήξει: «επιθυμώ χωρίς καμιά αμφιβολία να βγάλω το συμπέρασμα, ότι ο Γερμανικός Ρομαντισμός τόσο στη θεωρία του όσο και στη Ποίηση και την Πεζογραφία αποτελεί ένα από τα πιο λαμπρά φαινόμενα της παγκόσμιας Λογοτεχνίας» 28 α). (υπάρχουν πολλά άρθρα αυτής της χρουστσοφικής αντιμαρξιστικής κατεύθυνσης αλλά και το γνωστό βιβλίο του N.J.Berkowski: «Die Romantik in Deutschland», Leningrad 1973, Leipzig-DDR 1979, που δεν μπορούν λόγω χώρο να σχολιαστούν).

Ο δυτικογερμανός αντιδραστικός αστός διανοητής Ernst Behler, απ’ τους πιο μαχητικούς υπερασπιστές του δυτικογερμανικού ιμπεριαλισμού και απολογητής της πολιτικής (εσωτερικής-εξωτερικής) των δυτικογερμανικών μονοπωλίων και επιπλέον εκδότης (Hrsg.) των «Kritische Friedrich-Schlegel Ausgabe»( Muenchen-Wien-Zuerich 1967) ακόμα και εκδότης, μαζί με τους Mazzino Montinari/Wolfgang Mueller-Lauter/Heinz Wenzel, του «Internationales Jahrbuch fuer die Nietzsche-Forschung» (=Όργανο του σημερινού υπεραντιδραστικού Νιτσεϊσμού), χαρακτηρίζει – καθόλου τυχαία βέβαια – το άρθρο του χρουστσοφικού A.S. Dmitriev ως ένα «πρωτοποριακό άρθρο» (!): «ο Μοσχοβίτης κριτικός της Λογοτεχνίας A.S. Dmitriev συνέγραψε το 1977, για τα «Weimarer Beitraege», ένα πρωτοποριακό άρθρο γύρω απ’ τη σημασία του Γερμανικού Ρομαντισμού για τη σοσιαλιστική «πολιτιστική Κληρονομιά», στο οποίο επίσης εκφράζεται θετικά για το Schopenhauer και το Nietzsche ως συνεχιστές des Jenaer Romantik»29), ενώ αλλού υπογραμμίζει «τη διαφοροποιημένη εικόνα της σχέσης προς τον Κλασικισμό, προς το Ρομαντισμό και τον Υπεράνθρωπο» της «Σοβιετικής Εγκυκλοπαίδειας» (στο ίδιο, σελ. 89), και τέλος διαπιστώνει: «τη μεγάλη στροφή, που σημειώθηκε τα περασμένα χρόνια στην ανατολικο-γερμανική έρευνα του Ρομαντισμού», εκφράζοντας την προσδοκία, ότι «θα μπορούσε να σημειωθεί μια παρόμοια ανάλογη πορεία και σε σχέση με το Nietzsche» (στο ίδιο, σελ. 110) (κάτι που επακολούθησε αργότερα). Δεν χρειάζονται ιδιαίτερα σχόλια, επειδή οι διαπιστώσεις στο κείμενο του Ernst Behler σχετικά με την πορεία της στάσης στις χώρες του παλινορθωμένου καπιταλισμού απέναντι στα υπεραντιδραστικά ρεύματα Ρομαντισμού-Νιτσεϊσμού, είναι κάτι παραπάνω από σαφείς. Ας μνημονευθεί μόνο και ένα άλλο σχετικό άρθρο του αντιδραστικού Ernst Behler που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον: «Nietzsche, Marx und die deutsche Fruehromantik»30).

Ασφαλώς στη DDR και στις διάφορες χώρες του παλινορθωμένου καπιταλισμού υπήρξαν στο χώρο της διανόησης αντιστάσεις στην ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ του ΥΠΕΡΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΟΥ Γερμανικού Ρομαντισμού, μεταξύ των οποίων και στη DDR, όπως οι P.HACKS, G.RUDOLPH, κλπ., αλλά και ο W.HARICH, – γνωστός αντισταλινικός χρουστσοφικός σοσιαλδημοκράτης, θερμός οπαδός και θαυμαστής του Ούγγρου ρεβιζιονιστή Georg Lukacs, έμεινε 10 χρόνια στα μπουντρούμια του αντισταλινικού σοσιαλδημοκράτη W.ULBRICHT (ενδορεβιζιονιστικές συγκρούσεις) – ο οποίος για εκείνη την περίοδο μας πληροφορεί: «όποιος τολμούσε να ασκήσει κριτική … στην επανανακάλυψη και νέα εκτίμηση του Γερμανικού Ρομαντισμού από τη Literaturwissenschaft της DDR, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ΄70… αποδοκιμάζονταν και απομονώνονταν σαν «σταλινιστής δογματιστής»», για να συμπληρώσει με παράπονο και αγανάκτηση, ξεσπαθώνοντας και ο ίδιος αντισταλινικά: «πραγματικά ήταν ακριβώς αυτό υπερδογματικό και τυπικά σταλινικό»31) (ανοησίες ενός χρουστσοφικού σοσιαλδημοκράτη που αποκαλεί «σταλινική» τη στάση της αντισταλινικής σοσιαλδημοκρατικής κλίκας των Ulbricht-Honecker, ο οποίος όμως προς τιμή του παρέμεινε τουλάχιστον σε αντιφασιστικές θέσει ως το θάνατό του, όπως θα φανεί αργότερα σ’ άλλο σημείωμα).

Η επίσημη πολιτικο-ιδεολογική αποκατάσταση του υπεραντιδραστικού ΠΛΕΟΝ Γερμανικού Ρομαντισμού στην καπιταλιστική DDR επιχειρήθηκε-έγινε στη «Leipziger Romantik-Konferenz» (2-4 Ιούλη 1962), επιστρατεύοντας γι’ αυτό το σκοπό δυο απ’ τους σημαντικότερους και γνωστότερους στον ευρωπαϊκό, και όχι μόνο, χώρο μελετητές της Λογοτεχνίας, τον Ρομανιστή WERNER KRAUSS (7.6.1900-28.8.1976) και το Γερμανιστή HANS MAYER (19.3.1907-19.5.2001), που και οι δυο είχαν ήδη από νωρίτερα εγκαταλείψει τη μαρξιστική εκτίμηση του Γερμανικού Ρομαντισμού (στη 2ήμερη συζήτηση υπήρξαν επιμέρους αντιρρήσεις). Πριν απ’ αυτή τη συζήτηση όλα ξεκίνησαν με την ολοένα και μεγαλύτερη προβολή του HEINRICH v.KLEIST (18.10.1777-21.11.1811), «ο μοναδικός ιδιοφυής ποιητής του Ρομαντισμού», όπως γράφει ο Franz Mehring για τον οποίο σημείωνε ότι απ’ τις αντιφάσεις και τα αδιέξοδα «κατέληξε στην τρέλα και την αυτοκτονία»32) και του Ernst Theodor Amadeus HOFFMANN (24.1.177-25.6.1822), για τον οποίο ο Αντρέϊ Ζντάνοφ, ασκώντας κριτική, το 1946, στα αρνητικά φαινόμενα παρακμής σε κάποιους σοβιετικούς λογοτέχνες – υπολείμματα και συνέχεια του φεουδο-αστικού παρελθόντος – αναφέρεται και στον αντιδραστικό αυτό Γερμανό Ρομαντικό, χαρακτηρίζοντάς τον ορθά ως «έναν από τους ιδρυτές της παρακμής και του αριστοκρατικού μυστικισμού των σαλονιών»33). (Απ’ τις υπεραντιδραστικές απόψεις του αντιδραστικού Γερμανικού Ρομαντισμού δεν γοητεύονται μόνο οι Χρουστσο-Μπρεζνιεφικοί σοσιαλδημοκράτες αλλά και τα διάφορα «εγγόνια» του μενσεβίκου σοσιαλδημοκράτη ΤΡΟΤΣΚΙ, βλέπε π.χ. M.Loewy/ R.Sayre: «Εξέγερση και μελαγχολία, ο Ρομαντισμός στους Αντίποδες της Νεοτερικότητας», Παρίσι 1992, Αθήνα 1999).

Μια απλή σύγκριση της στάσης των Χρουστσο-Μπρεζνιεφικών ηγετών σ’ αυτό το ζήτημα με εκείνη των αντιφασιστών αστών όπως των Thomas Mann, Fritz Strich, κλπ., που αποστασιοποιήθηκαν, μετά τη μεγάλη καταστροφή, απ’ τον αντιδραστικό Γερμανικό Ρομαντισμό, παραμένοντας ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΕΣ, δείχνει το μέγεθος της αντιδραστικότητας των ηγετών της Χρουστσο-Μπρεζνιεφικής σοσιαλδημοκρατίας που πρόδωσαν όχι μόνο τον επαναστατικό μαρξισμό και εγκατέλειψαν τη μαρξιστική εκτίμηση για το Γερμανικό Ρομαντισμό μα ΕΠΙΠΛΕΟΝ, ακόμα πολύ χειρότερα, εγκατέλειψαν οριστικά την ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΙΚΗ στάση, με την πλήρη ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ του υπεραντιδραστικού αυτού ιρασιοναλιστικού ιδεολογικο-πολιτικού ρεύματος – ο ρεβιζιονιστής Georg Lukacs δικαιολογημένα το κατέτασσε στα ρεύματα «καταστροφής του Λογικού» 34) – το οποίο αποτέλεσε, μαζί με το Νιτσεϊσμό, προδρομικό ρεύμα γέννησης και διαμόρφωσης των ναζι-φασιστικών απόψεων.

Να ποιά ήταν η νέα καταστροφική για την εργατική τάξη και τους λαούς – δίπλα στην αποκατάσταση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης – πραγματικότητα της αστικής κοινωνίας του λεγόμενου «αναπτυγμένου σοσιαλισμού»(!) που στη δημιουργία του πρωτοστάτησαν οι σοσιαλδημοκράτες Χρουστσο-Μπρεζνιεφικοί φασίστες στις χώρες του παλινορθωμένου καπιταλισμού (1953-1990), μεταξύ πολλών άλλων, ΚΑΙ με την ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ και την προγραμματισμένη συστηματική ΔΙΑΔΟΣΗ του ΥΠΕΡΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΟΥ Γερμανικού Ρομαντισμού: ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ (κάψιμο-πολτοποίηση) εκατομμυρίων τόμων των έργων του ΙΩΣΗΦ ΣΤΑΛΙΝ που σύντριψε το Χιτλερο-φασισμό μα και ΦΑΣΙΣΤΙΚΗ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ όλων των έργων για 40 ολόκληρα χρόνια ως τη διάλυση αυτών των χωρών (1990-91), ενώ συνάμα αυτές κατακλύστηκαν, προγραμματισμένα, με μια πρωτοφανή πλημμυρίδα από εκδόσεις έργων των υπεραντιδραστικών Ρομαντικών, αλλά και δικών τους ανάλογων δημοσιευμάτων ίδιας αντιδραστικής κατεύθυνσης, καταπνίγοντας την αστική κοινωνία των χωρών του παλινορθωμένου καπιταλισμού και υποβάλλοντας έτσι την εργατική τάξη και τις πλατιές λαϊκές μάζες σε μια χωρίς προηγούμενο πλύση εγκεφάλου στην κατεύθυνση – πέρα απ’ την αντικειμενική αιτία της γέννησης που ήταν ο παλινορθωμένος καπιταλισμός – της εμφάνισης, ανάπτυξης και ενίσχυσης Ναζι-φασιστικών απόψεων, μ’ αποτέλεσμα, αμέσως την «επομένη» της κατάρρευσης, να εμφανιστούν πλέον, δημόσια-ανοιχτά, και μάλιστα σε μαζική κλίμακα, ισχυρές Ναζι-φασιστικές δυνάμεις, που προϋπήρχαν, και άρχισαν να δρουν πλέον ως επώνυμες Οργανώσεις σ’ όλες αυτές τις χώρες, γεγονός που ξάφνιασε και απογοήτευσε τους οπαδούς της χρουστσοφικής σοσιαλδημοκρατίας, αλλά και πολλούς άλλους, που παραπλανημένοι πίστευαν αφελώς ότι σ’ αυτές τις χώρες «οικοδομούνταν και υπήρχε σοσιαλισμός». Όλα τα αρνητικά αυτά φαινόμενα – γνώριμα και σύμφυτα στον καπιταλισμό – δεν εμφανίστηκαν απ’ το τίποτα και εν μια νυκτί: ΗΤΑΝ το μακρόχρονο νομοτελειακό αποτέλεσμα της σταδιακής παλινόρθωσης του καπιταλισμού σ’ αυτές τις χώρες που ΟΛΟΚΛΗΡΩΘΗΚΕ στα μέσα της δεκαετίας του ΄60 του περασμένου αιώνα.

-----

1) G. Lukacs: «Fortschritt und Reaktion in der Deutschen Literatur», σελ. 52, Berlin, DDR 1947

2) «Weimarer Beitraege» 8/1962, σελ.176 και 181

3) R.Steigerwald: «Bruder Nieztsche?», σελ. 69, Duesseldorf 1988

4) Iδρύθηκε το 1815 με πρόταση του Αλέξανδρο του 1ου και την ιδρυτική διακήρυξη υπέγραψαν οι ηγεμόνες Ρωσίας-Αυστρίας-Πρωσίας

5) H.Heine: Bd. 4, σελ. 301, Berlin-Weimar –DDR 1967

6) Marx-Engels: Bd. 22, σελ.299, Berlin-DDR 1963

7) Novalis: «Christenheit oder Europa», σελ. 45, Weilheim/OBB 1964

8) Marx-Engels: Bd. 21, σελ. 491-492, Berlin-DDR 1969

9) Novalis: Schriften Bd. 3, σελ. 11, Jena 1923

10)Peter Hacks: “Der Meineiddichter”, στο: “Arbeiten mit der Romantik heute”, Arbeitshefte No 26, σελ. 34, Berlin-DDR 1978, επίσης βλέπε και «Zur Romantik», Berlin 2008

10 α) Thomas Mann: «Dichter und Herrscher, europaeischer Geist in fuenf Jahrhunderten», σελ. 218-219, S. Fischer Verlag, Frankfurt/Main

11) Friedrich Schlegel: Werke, Bd. 5, Muenchen-Wien-Zuerich 1962, s. 515-516: «… Neugefuegt von ewigem Gesteine/ Sei also der feste Staatengrund/ Auf dem Gott geschlossenen Vereine/ Ruht die große Friedensburg und keine/ Hoellenmacht erschuettert diesen Bund …», (μερικοί απ’ τους στίχους του ποιήματος)

12) Heinrich Heine: Werke Bd. 4, σελ. 236, Berlin-Weimar (DDR) 1967

13) επειδή δεν υπάρχει στη διάθεσή μας αυτή τη στιγμή το πρωτότυπο του έργου ή μετάφρασή του, η παράθεση των δυο αποσπασμάτων γίνεται απ’ το άρθρο του χρουστσοφικού αντιμαρξιστή A.S. Dmitriev: : «Deutsche Romantik und europaeische Literatur», in: «Weimarer Beitraege», 2/1977, σελ. 102, Berlin-Weimar DDR και A.V.Lunacarski: “Geschichte der westeuropaeischen Literatur in ihren wichtigsten Momenten”, Moskva 1924, σελ.99

14) στο ίδιο, σελ. 102

15) Franz Mehring: “Gesammelte Schriften», Bd.11, σελ. 224, Berlin-DDR 1961

16) Franz Mehring: “Gesammelte Schriften», Bd.5, σελ. 106, Berlin-DDR 1973 και Bd. 10, σελ.331 Berlin-DDR 1961

17) Franz Mehring: “Gesammelte Schriften», Bd.1, σελ. 58-59, Berlin-DDR 1960

18) G.Lukacs: «Beitraege zur Geschichte der Aesthetik», σελ. 281-382, Berlin-DDR 1954

19) MARΧ-ENGELS: “Ausgewaehlte Briefe”, σελ. 541-542 MARX-ENGELS-LENIN-STALIN INSTITUT beim ZK der SED, Berlin-DDR 1953

20) G.W.Plechanow: «Kunst und Literatur», σελ. 308, Berlin-DDR 1955

21) Δ.Γληνού: «Η φιλοσοφία του Χέγγελ, σελ.16, Αθήνα 1946

22) Thomas Mann: «Dichter und Herrscher, europaeischer Geist in fuenf Jahrhunderten», σελ. 7-333, S. Fischer Verlag, Frankfurt/Main

23) Fritz Strich: «Deutsche Klassik und Romantik», σελ 9, Bern 1949 και 5η Auflage Bern-Muenchen 1962

24) Victor Klemperer: «LTI. Notizbuch eines Philologen» σελ. 150 και 154, Leipzig 1966, 1975. 1990

25) βλέπε «Bericht» στα «Weimarer Beitraege», 8/1982

26) Claus Traeger: «Geschichte und Romantik», σελ. 38, Berlin-DDR 1984

27) Otto Grotewohl: «Die geistige Situation der Gegenwart und der Marxismus», σελ 24, Berlin-DDR 1948

28) Ο A.S. Dmitriev: «Deutsche Romantik und europaeische Literatur», in: «Weimarer Beitraege», 2/1977, σελ. 103, Berlin-Weimar DDR

28 α) στο ίδιο, σελ. 106 και 118

29) «Internationales Jahrbuch fuer die Nietzsche-Forschung», Bd.10/11 – 1981/1982, Berlin-BRD 1982, σελ. 101 και σελ. 89, 110 αντίστοιχα

30) στο: Reinhold Grimm/Jost Hermand (Hrsg.): «Karl Marx und Friedrich Nietzsche» σελ. 38-62, Koenigstein/Ts. 1978

31) Wolfgang Harich: «NIETZSCHE und seine Brueder», σελ. 186, Schwedt 1994 και «Ahnenpass, Versuch einer Autobiographie, Berlin 1999

32) Franz Mehring: “Gesammelte Schriften», Bd.10, σελ. 331, Berlin-DDR 1961

33) Αντρέϊ Ζντάνοφ: «Για τη Λογοτεχνία, για τη Φιλοσοφία και για τη Μουσική», σελ. 23, εκδοτικό «Νέα Ελλάδα» Μάρτης 1952

34) Georg Lukacs: «Die Zerstoerung der Vernunft», Berlin-DDR 1954 και σ’ άλλα έργα (με σωρεία ρεβιζιονιστικών θέσεων)

Δεν υπάρχουν σχόλια: